مدیریت خشم-بخش پنجم(خشم در سایر جانوران)

بخش های قبلی این نوشته: اول و دوم و سوم و چهارم

*

 

داروین در کتاب "ابراز عواطف در انسان و حیوانات" (1872) گفته است: خشم واکنشی است ساده در برابر تهدید ،

و مستلزم آن است که جانور تحریک شود و به دفاع از خویش بر خیزد. در واقع داروین خشم را انگیزه ای برای تلافی تعریف کرده و گفته " اگر جانور تلافی نکند یا قصد تلافی نداشته باشد یا دست کم میل حمله به دشمن در او نباشد، نمی توان گفت که خشمگین شده است."

از آنجا که داروین معتقد بود رفتار اغلب انسان ها شبیه سایر جانوران است، لذا می توان نتیجه گرفت که واکنش خشم، همانطور که در ما هست، در حیوانات دیگر هم وجود دارد. بررسی هایی که داروین در هند، نیوزیلند، چین،استرالیا و اروپا انجام داد، او را مطمئن ساخت که علائم خشم، در همه ی مردم سراسر دنیا یکسان است.

 

در حدود2000 سال پیش، سنکا گفته است: "جانوران، به جز انسان، دچار خشم نمی شوند زیرا خشم همیشه در جایی ظاهر می شود که نیروی تعقل وجود داشته باشد و چون جانوران دارای نیروی تعقل نیستند، لذا خشم نیز در آنها ایجاد نمی گردد."

جیمز آوریل (روانشناسی که کاربرد عواطف در روابط اجتماعی را به طور گسترده مورد مطالعه قرار داده) با این گفته ی سنکا موافق است و عقیده دارد که خشم فقط در انسان ها هست زیرا فقط بشر است که می تواند درباره ی اعمال سایر انسان های دیگر قضاوت کند و مثلاً حکم کند که فلان عمل،آیا با قصد و نیت خاصی انجام گرفته است؟ یا آیا مجاز به انجامش بوده اند؟ یا در انجام فلان کار،آیا کوتاهی و اهمال شده یا نه؟ هر صحنه ی حاوی "خشم"، مجموعه ای است از تصمیماتی که در یکچشم بر هم زدن اتخاذ می شوند: من که مشتم را بلند کرده ام، آیا از فرط خشم این کار را کرده ام یا محض خنده؟ اگر از فرط خشم چنین کرده ام، این خشم آیا خطرناک است یا بی خطر؟ اگر خطرناک است آیا ارزش تلافی دارد یا نه؟ و الی آخر.

آوریل معتقد است "ارتباط متقابل حیوانات با یکدیگر"، ما را به یاد "سخن گفتن" انسان می اندازد. به همان صورت، "پرخاشگری جانوران" نیز "خشم انسان" را تداعی می کند. اما اصطلاح "خشم حیوانات" گمراه کننده است و اگر در کتابی خواندید که "فلان حیوان از دست کسی خشمگین شد یا با صدایی خشمگینانه غرید"، بدانید که نویسنده آن کتاب از "استعاره" استفاده کرده است تا خواننده منظورش را بهتر بفهمد.

غضب جانوارن دیگر، در واقع "خشم یا غضب" نیست بلکه واکنشی است در برابر پرخاش گری سایر حیوانات. جانور هنگامی که غضب می کند، هدفی ندارد جز ایستادگی در برابر پرخاشگری دیگران. اما خشم انسان به مراتب پیچیده تر است و انسان ممکن است به خاطر مقاومت در برابر پرخاشگری دیگران خشمگین نشود بلکه به خاطر رسیدن به هدف خاصی خشمگین گردد یا خود را خشمگین جلوه دهد.

 

در هر صورت ما امروز هم دقیقاً نمی دانیم که آیا خشم به صورتی که در انسان هست در سایر جانوران هم وجود دارد یا نه؟ از طرفی به خاطر خطای ذهنی ما در انسان انگاری(آنتروپومورفیسم)، رفتار و واکنش های سایر جانوران را مانند رفتار و واکنش های خودمان تعبیر می کنیم. 

به هر حال اگر حتی خشم هم در سایر جانوران وجود داشته باشد، بعید می دانم آنقدر پیچیده و با پتانسیل تخریب بالا باشد که در وجود ما انسان ها هست.

خوشبختانه در سال های اخیر توجه به پژوهش و تحقیق در مورد زندگی و رفتار سایر جانوران بیش از پیش شده است و با کمک ابزار ها و تکنولوژی های جدید تر، ممکن است بتوانیم شناخت مان را از آنها بیشتر کنیم.(و خدا را چه دیدید! شاید توانستیم مدیریت خشم را از حیوانات دیگر، بهتر بیاموزیم)