حواسمان هست که در سطح جامعه چه رفتار هایی را تقویت می کنیم؟

یکبار توی یه جاده باریک و پر پیچ و خم کوهستانی مشغول رانندگی بودم.جاده نسبتاً شلوغ بود و کامیونهای زیادی هم در حال تردد بودند. من و تعداد زیادی خودرو سواری دیگر،پشت سر یکی از کامیون های هجده چرخ بودیم.وضعیت پیچ و خم جاده طوری بود که نمیشد سبقت گرفت و در جاهایی که خط جاده ممتد نبود و اجازه سبقت داشتیم ،با توجه به محدودیت دید به خاطر بزرگی کامیون و صف بلند خودروهای دیگر،عملاً امکان سبقت گرفتن وجود نداشت.در قسمتی از جاده که شانه خاکی بیشتری داشت، کامیون کنار رفت و متوقف شد تا خودرو های دیگر بتوانند عبور کنند.

طی مدت زیادی که رانندگی کرده ام،چندین بار چنین رفتاری رو از برخی رانندگان خودروهای سنگین دیدم.البته همونطور که میدونید تعداد این رانندگان نسبت به رانندگانی که چنین رفتارهایی ندارند یا کاملاً برعکس رفتار می کنند! بسیار کم است.

در این فقره آخر، بعد از دیدن این رفتار راننده کامیون، من هم به سمت شانه خاکی رفتم و توقف کردم و پیاده شدم و از راننده بخاطر این کارش تشکر کردم.بهش گفتم: مطمئناً شما برای این کار تون نیازی به تشکر من ندارین.میتونستین این کار رو نکنین و بیخیال، به راهتون ادامه بدین.اصلاً به شما چه که ملت باید با سرعت ده کیلومتر پشت سر شما بیان. ولی شما تصمیم گرفتین با چند دقیقه توقف کوتاه به بقیه راه بدین.دمتون گرم" و خلاصه از همین حرفها.

ایشون هم که از این کار خوشحال شده بود کمی منو تحویل گرفت و یکی دوتا از تجربه های دیگه شو در این زمینه برام گفت.یه چایی هم باهم خوردیم و عازم شدیم.

*

مدیر یکی از شرکت هایی که با هم دوستی نزدیکی داریم تعریف میکرد که :

دوتا کارشناس در یکی از بخش های سازمان داشتیم که عملکرد هردوشونم خوب بود.قرار بود در پایان سال حقوق و مزایای هر دوتاشون افزایش پیدا کنه.یکی از اونها چند ماه مونده به پایان سال رفتار های عجیبی از خودش نشون میداد.گاهی گزارش هاشو گنگ و ناقص تنظیم میکرد و کاری میکرد که حتماً نیاز به حضور خودش برای فهم جوانب گزارش وجود داشته باشه. سم پاشی های مختلفی رو در سازمان شروع کرده بود و کارهای مختلفی از این دست. بعد از مدتی حدس زدم که دوتا هدف رو دنبال میکنه.اول اینکه میخواست قدرت چانه زنی شو برای افزایش حقوق بالا ببره.دوم اینکه یه گروه رو دور خودش جمع کنه و بهشون نشون بده که آدم قلدر و مهمیه و حرفش در این سازمان برو داره و الی آخر.

آخر سال شد و هر دو نفر در جلسات جداگانه ای برای بحث افزایش حقوق مراجعه کردن. کارشناس بی حاشیه در کمال احترام درخواستشو مطرح کرد و توضیحات مختصری در مورد عملکرد و میزان ارزش آفرینی ش داد و از نگاه خودش هم وضعیت سازمان رو تحلیل کرد و به من فهموند که شرایط هر دو طرف رو در نظر گرفته و داره این درخواست رو مطرح میکنه.

کارشناس با حاشیه هم اومد و از همون اول شروع کرد به توضیح اینکه من چقدر خوبم و این شرکت بدون من اینجا نبود و از این قصه ها.درخواستش هم که خیلی بیشتر از حد و اندازه های کار و عملکردش بود مطرح کرد و رفت.

نتیجه اینکه افزایش ده درصدی برای حاشیه دار و بیست درصدی برای بی حاشیه.

چند مورد دیگه هم در بحث عملکرد و گزارش ها پیش اومد و با همین پاسخ ها، کم کم کارشناس داستانمون حاشیه هاشو کنار گذاشت و چسبید به کارش و ما هم بیشتر از قبل خوشحالش کردیم.

*

پسر بچه پنج ساله ای یاد گرفته بود که هر وقت چیزی میخواست با داد و فریاد و گریه و زاری و لجبازی،پدر و مادرشو مجبور به اجابت خواسته اش می کرد. هر بار که موفق و کامیاب میشد،دفعه بعدی جسورتر و لجباز تر میشد و حتماً باید به خواسته هاش میرسید.در واقع با این رفتارش،پاداشی رو که میخواست دریافت میکرد.

پدر و مادرش تصمیم گرفتن که هر وقت چیزی درخواست کرد ولی داد و فریاد نکرد، براش تهیه کنن و کم کم شروع کردن به پاسخ منفی دادن به خواسته هایی که با چاشنی داد و لجبازی همراه بود.

بعد از چند ماه بچه یاد گرفته بود که اگر در خواستی داره مسالمت آمیز مطرح کنه و در موردش حرف بزنه.چون فهمیده بود با این روش زودتر و بهتر از روش سابق میتونه به خواسته هاش نزدیک بشه.

*

در یک فامیل نسبتاً پر جمعیت، دو سه نفر بودن که به دلیل ثروت و جایگاهشون ،به شدت و به طرق مختلف مورد توجه و احترام همه فامیل بودن. ظاهراً این احترام و توجه ، بدون توجه به اینکه این ثروت و جایگاه از کجا اومده بود  و صرفاً بخاطر پولدار بودن اون اشخاص ادامه داشت. حدود پانزده سال بعد، اکثر جوان های فامیل در هر جایی که بودند مشغول پول در آوردن از هر راهی بودن تا از مزایای پولدار بودنی که قبلاً دیده و آموخته بودن بهره مند بشن.

*

مثال هایی از این دست فراوانند و با کمی دقت و موشکافی،احتمالاً بتوانیم نمونه های مختلف دیگری را در محیط و شرایط گوناگون پیدا کنیم.

وقتی سیستمی،به رفتار های خاصی پاداش میده،طبیعیه که اون رفتار ها تقویت بشن و احتمال تکرارشون بیشتر و بیشتر بشه.

در اینجا قصد ندارم وارد مباحث علمی روانشناسی رفتاری بشم و بحث "تقویت رفتار" را برای شما که خودتان به راحتی می توانید با مطالعه کتاب ها و منابع روانشناسی رفتارگرا، یاد بگیرید بازگو کنم. همه ما به صورت شهودی و تجربی تاثیر پاداش و تنبیه را تا حدی میفهمیم.

نکته ای که با این مثال ها دنبال آن هستم این است که ما معمولاً آگاهانه به رفتار های خودمون و اطرافیانمون پاداش نمیدیم. متاسفانه بیشترین تمرکز ما در سطح جامعه بر روی رفتار های منفی و زیر ذره بین قرار دادن اونهاست.

نمیگم که این کار بده، ولی باعث میشه که رفتارهای خوب و مثبت رو بدیهی فرض کنیم و با خودمون بگیم "خوب باید همینطوری رفتار میکرد".

بسیاری از اوقات، ما نا آگاهانه به رفتاری پاداش میدیم و اونو تقویت می کنیم که اگر آگاهانه بهش فکر کنیم،بعیده که این کار رو انجام بدیم.

بیاین کمی از تصویر مدینه فاضله ی خیالی ذهنمون فاصله بگیریم و شرایط واقعی زندگی اجتماعی خودمون رو ببینیم. قبول، باید همینطوری می بودیم که تصویر خیالی مون میگه ولی نیستیم.اتفاقاً خیلی وقتها برعکسشم رفتار می کنیم. پس اگر کمی واقعی تر به خودمون و جامعه مون نگاه کنیم، خواهیم دید که رفتارهای خوب و مثبتی که گاهاً در دیگران مشاهده می کنیم، انقدر ها هم که فکر می کنیم (با در نظر گرفتن شرایط امروز جامعه مون) حق مسلم ما نیست!

کاری که می تونیم انجام بدیم تا روز به روز بهتر بشیم و به همون مدینه ی فاضله ی ذهنی مون نزدیکتر بشیم، اینه که به رفتار هایی که در سطح جامعه می بینیم و از نظرمون خوب و مثبته پاداش بدیم.

منظورم از پاداش در اینجا، صرفاً توجه نشون دادن و ابراز محبت و احترامه. نه بیشتر از این.

اتفاقاً تحقیقات روانشناسان در بحث تقویت(تحقیقات مرتبط با اقتصاد ژتونی-فیلیپس،کینتزی،نوبل و آ کاندی،2008-کازدین،1989-دالری،گلن و ریف،2007)، نشون داده که پاداش ها و تقویت کننده هایی مثل لبخند،تحسین، توجه مثبت و چیزهایی از جنس محبت کردن، تاثیر ماندگار تری بر رفتار ها میگذارن و احتمال اینکه این رفتار تقویت شده در محیط های دیگری هم تکرار بشه رو افزایش میدن و تا حدی میتونن جلوی خاموش شدن این رفتارها رو بگیرن.

 

با این کارِمون، حداقل تاثیری که ممکنه روی جامعه بگذاریم اینه که احتمال تکرار این رفتار رو بالاتر می بریم و همین کار باعث میشه که چرخه های مثبتی برای تقویت رفتار های مثبت و خوب، شکل بگیره.

مطمئناً با مطالعه و آشنایی بیشتر با بحث "تقویت" می تونیم راهکارهای علمی تر و دقیق تری رو یاد بگیریم.با تقویت منفی که کاربرد های جالبی داره آشنا بشیم و غیره. ولی برای شروع میتونیم از ساده ترین و در دسترس ترین راهکارها آغاز کنیم.

 

با کمی دقیق تر شدن نسبت به رفتار های مثبت دیگران،و بی تفاوت نبودن نسبت به اون رفتار ها، می تونیم به اندازه وسع خودمون اثر مثبتی روی محیطی که در اون زندگی و کار می کنیم بگذاریم.

برخی اوقات ما برعکس رفتار می کنیم.یعنی صرفاً به رفتار های منفی و نامطلوب دیگران توجه نشون میدیم. بدانید و آگاه باشید! که کسانی هستند که همین توجه و واکنش منفی شما، برایشان نقش پاداش را دارد.پس خیلی از اوقات بی تفاوتی بهترین واکنش به آن رفتارهاست. بنابراین به جای اینکه نسبت به رفتار های مثبت بی تفاوت باشیم و در عوض به رفتارهای منفی توجه نشون بدیم، بهتره این روند رو معکوس کنیم و به رفتارهای مثبت توجه نشون بدیم و منفی ها رو نادیده بگیریم.

و در آخر خواهشی که دارم اینه که مثل شو من ها نپرین وسط و تشکر کنین.اگر واقعاً فکر کردین که یک رفتار، مثبت و خوبه، طرف میتونست انجام نده و کسی هم زیاد بهش خرده نمیگرفت، بهش توجه نشون بدین و طوری که صلاح میدونین! به طرف مقابل این پیام رو بدین که متوجه رفتار خوبش شدین.همین.

*

پایان مطلب.

*

لطفاً اگر تا اینجای مطلب قانع شدین یا حداقل با خودتون گفتین که " بد نیست مدتی امتحانش کنم و ببینم در عمل به چه نتیجه ای میرسم " و " ببینیم این بابا چی داره واسه خودش میگه"، دیگه سراغ پی نوشت ها نرین ولی اگه غیر اینه که بفرمائید:

 

 

 

 

پی نوشت: محض رضای خدا دنبال بهانه نگردین.نگین که این کار باعث میشه که دیگران احساس کنند کاری فراتر از وظیفه و مسئولیتشون انجام میدن و عادت میکنن به اینکه اگر رفتار مثبتشون دیده نشه دیگه این کار رو انجام نمیدن.نگین که توقعشون میره بالا(یا به اصطلاع کف بازاری "پر رو میشن") و هزار و یک بهانه دیگه. ما تا رسیدن به این چالش ها فاصله ی زیادی داریم و وقتی که به اونجا رسیدیم راهکار های مختلفی براش وجود داره.بنابراین  تا چندین و چند سال آینده، با خیال راحت دنبال شکار رفتار های مثبت در سطح جامعه و تقویت اونها باشین.اگر مشکلی هم پیش اومد بیاین همینجا و فحش هاشو به من بدین.

پی نوشت بعدی: همونطور که خدمتتون عرض کردم، این پیشنهادات و یادآوری ها در این نوشته، برای زندگی اجتماعی هستند.یعنی در سطح جامعه و برای دیگرانی که کمتر با آنها ارتباط روزمره و همیشگی داریم. از فردا نرین دم به ساعت از کارمنداتون یا همسرتون یا هر کسی که زیاد باهاش حشر و نشر دارین هی تشکر کنین و بهشون محبت کنین و بعد بیاین اینجا بگین حرفهات وضع رو بدتر کرد.هر چند که اگر کمی دقیق تر و علمی تر مباحث رفتاری در روانشناسی رو مطالعه کنین و از اونها استفاده کنین این اتفاقات هم نمیفته و راضی خواهید بود.ان شالله.

پی نوشت بعدی(برای مخاطبان خاص!): بله ،منم از نقد هایی که به رفتارگرایان وارد میشه اطلاع دارم و چشم بسته چنین پیشنهادی رو مطرح نکردم.همین الان هم قسمت زیادی از وقت من و شما در شبکه های اجتماعی با تکیه بر نتایج و دستاوردهای همین علم روانشناسی رفتاری داره تلف میشه.بگذارین از جنبه های مثبتش هم ،هر چند کوچک و اندک، استفاده کنیم.

پی نوشت بعدی: مطمئناً به این مسئله واقف هستین که اگر یک جاهایی از چاشنی طنز و شوخی استفاده کردم، بخاطر این بود که با لبخند مطالعه بفرمائید و حمل بر جسارت بنده نمی گذارید.(فعل و انفعالات شیمیایی مغز رو دست کم نگیرید)

پی نوشت آخر!: اگر شما هم تجربیاتی در این زمینه(یعنی تقویت رفتارهای خوب و مثبت در سطح جامعه) دارید خوشحال میشم که اینجا بازگو کنید تا من و سایر دوستان هم بتونیم از تجربه تون استفاده کنیم